„Księgowy jaki jest, każdy widzi” – czyli stereotyp księgowego w świetle wybranych badań naukowych Posted in: Blog

Asumptem do podjęcia tego wpisu były przypadkowo usłyszane w radio i na przystanku autobusowym słowa o księgowych. W pierwszym przypadku była to piosenka pt. „Integracja”, w której Shakin’ Dudi śpiewał: „księgowy oknem wyleciał, wreszcie się zaczęły tańce” (https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Integracja/tekst). Natomiast w drugim przypadku jeden z Milenialsów wypowiadał się tak: „księgowa to mojej firmy zmora”.

Zasłyszane słowa przypomniały autorce sytuację sprzed kilku lat, tuż przed rozpoczęciem studiów. Usłyszała ona wtedy wiele nieprzyjemnych słów o wykonawcach jej wymarzonej profesji. Przeciwnicy pomysłu, by została ona księgową, twierdzili m.in., że stanie się ona schematyczną, powtarzalną i nudną panią z wąsem, bez polotu, która potrafić będzie rozmawiać wyłącznie z dokumentami, a nie z ludźmi.

Po latach autorka wie, że wyrażane przez jej znajomych sformułowania to był stereotyp księgowego. Stereotyp to „subiektywne determinowane wyobrażenie przedmiotu, obejmujące zarówno cechy opisowe, jak i wartościujące obraz oraz będące rezultatem interpretacji rzeczywistości w ramach społecznych modeli poznawczych” (Bartmiński, 1998: 64, za: Tambor, 2008: 24).

Badaczy z zakresu nauk o zarządzaniu interesuje stereotyp księgowego, jako przedstawiciela grupy zawodowej. Świadczyć o tym może chociażby mnogość opracowań na ten temat. Badacze korzystają z wielu źródeł danych zastanych do badania obrazu księgowych jak film (np. Beard, 1994; Dimnik i Felton, 2006) żarty (Bougen, 1994; Costa i in., 2011), a nawet piosenki (Smith i Jacobs, 2011). Naukowcy wykorzystują w badaniach także metafory zoomorficzne, jak Nowak (2017), która badała postrzeganie roli współczesnego księgowego. Księgowy przez osoby przez nią badane został porównany m.in. do sowy, lisa, leniwca, mrówki, szczura, czy myszoskoczka.

Badania nad stereotypem księgowego nie dają jednoznacznego obrazu przedstawiciela tej grupy zawodowej. Choć ich wyniki wskazują, że najwięcej cech przypisywanych księgowym ma charakter negatywny, istnieją również pozytywne oraz stosunkowo neutralne (Grzesiak, 2017). Przykładami cech negatywnych są te określające księgowego jako osobę: oderwaną od rzeczywistości, bez wyrazu, niekompetentnego, zaniedbanego i powściągliwego liczykrupę. Cechy neutralne księgowego to: nieśmiałość, ostrożność czy roztropność. Zaś księgowy z cechami pozytywnymi jest: uczciwy, wykształcony, godny zaufania (Grzesiak, 2017, s. 123). Zawód księgowego należy do zawodów konwencjonalnych (zgodnie z typologią Hollanda). Potwierdziły to badania m.in. Kabalskiego i in. (2016).

Aby określić stereotyp księgowego, badacze badają różne grupy: od młodych po tych w sile wieku. Młodzież licealna uznaje, że księgowym jest na ogół kobieta, w średnim wieku, zajmująca się przede wszystkim rozliczaniem podatków i dokumentami, zorganizowana, dokładna, odpowiedzialna i cierpliwa, ubrana elegancko – tak wynika z badań Kabalskiego. Osoby biorące udział w badaniu Wójtowicz i Artienwicz (2016) najczęściej wybierały zdjęcie starszej kobiety w okularach, za biurkiem w pomieszczeniu o nieatrakcyjnym wystroju, najrzadziej zaś zdjęcie osoby młodej otoczonej ludźmi w pomieszczeniu z nowoczesnym wystrojem. Fakt, że specjalista ds. rachunkowości kojarzy się głównie z kobietą może wynikać chociażby z faktu, że studia z zakresu rachunkowości są w większości sfeminizowane – taki jest jeden z wniosków badań Kabalskiego i Szwajcar (2015). Badania dotyczące obrazu księgowego prowadzone są także wśród samych zainteresowanych. Polscy księgowi nie postrzegają się stereotypowo, natomiast księgowi z Rumunii wyżej oceniają prestiż swojego zawodu niż ich koledzy z Polski (Hońko, 2018a, 2018b).

Postrzeganie danego zawodu przez pryzmat stereotypu może mieć wpływ na wybór ścieżki zawodowej przez osoby wkraczające na rynek pracy albo chcące się przekwalifikować. Ponadto funkcjonowanie stereotypu może odbić się negatywnie na osobach wykonujących ten zawód.

Drogi Czytelniku, a Ty jaki obraz księgowego masz przed oczami?

Na potrzeby wpisu autorka przyjmuje dość duże uproszczenie tej heterogenicznej profesji jakim jest specjalista rachunkowości (nazywany też księgowym).

Literatura:

Beard V. (1994), Popular culture and professional identity: Accountants in the movies, „Accounting, Organizations and Society”, 19(3), 303-318.

Bougen P.D. (1994), Joking apart: The serious side to the accountant stereotype, „Accounting, Organizations and Society”, 19 (3), 319-335.

Costa A.P., Weffort E.J., Cia J.S. (2011), Accountant and accounting beyond jokes: an analysis of cartoons (1925–2003), „Critical Perspectives on Accounting”, https://elsevier.conference-services.net/resources/247/2182/pdf/CPAC2011_0101_paper.pdf [11.09.2019].

Dimnik T., Felton S. (2006), Accounting stereotypes in movies distributed in North America in the twentieth century, „Accounting, Organizations and Society”, 31, 129-155.

Grzesiak L. (2017), Przeciwdziałanie negatywnym stereotypom zawodowym jako element zarządzania różnorodnością organizacyjną na przykładzie zawodu księgowego, [w:] Cewińska J., Mizera-Pęczek P. (red.), Oblicza różnorodności w miejscu pracy , Wydawnictwo SIZ, Łódź, s. 119-130

Hońko S. (2018a), Autoportret księgowych 2017 – raport z ogólnopolskiego badania „Portrety księgowych”, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa, http://pliki.skwp.pl/raportAK.pdf [11.09.2019].

Hońko S. (2018b), Czy zawód księgowego jest prestiżowy? Portrety księgowych w Polsce i w Rumunii, „Finanse. Rynki Finansowe. Ubezpieczenia”, 4(94/1), 299-310.

https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Integracja/tekst [11.09.2019].

Kabalski P., Cewińska J., Kusideł E., Grzesiak L. (2016), Profil osobowości studentów rachunkowości i wymogi współczesnego systemu rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 90(146), 87-104.

Kabalski P., Szwajcar J. (2015), Feminizacja studiów z zakresie rachunkowości w Polsce – przyczyny i skutki, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 137(81), 85-106.

Nowak M. (2017), Postrzeganie roli współczesnego księgowego. Badania z zastosowaniem metafory zoomorficznej, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 341, 252-263.

Tambor J. (2008), Stereotyp i prototyp – znaczenia terminów, „Postscriptum Polonistyczne”, 1(1), 23-29.

Wójtowicz I., Artienwicz N. (2016), Stereotyp księgowego w oczach księgowych oraz studentów rachunkowości, „Rachunkowość”, 12, 15-19.

www.gagfin.pl [11.09.2019].